“Një ditë do të të takoj përsëri” ishte fjalia që më shpëtoi kur qyteti nisi të mbyllej mbi vete dhe stacioni i trenit dukej i ftohtë si një fotografi e vjetër pa ngjyra. Ajo e tha me zë të butë, si një premtim që nuk i përket vetëm asaj dite, por gjithë ditëve që do vinin. Tani që e kujtoj, çdo gjë dukej e zakonshme: dy çanta, një tren i vonuar, një kafe e nxehur në dorë dhe zhurma e gumëzhitjeve që përzienin lamtumira dhe takime të reja. Por mjaftoi ai pohim i saj që stacioni i rëndomtë të bëhej skenë, një vend ku fati shkruan me laps të fortë e më pas pret.
Unë e njoha Elirën në një mënyrë që tingëllon si rastësi, por që me kalimin e kohës kuptova se ishte fillim i një zinxhiri të gjatë zgjedhjesh. Ajo punonte në një librari të vogël, plot dritë dhe erë letre, pranë lumit. Unë shkoja aty për të kërkuar fotografi në librat e vjetër të udhëtimeve, sepse çdo qytet i panjohur më dukej si një mundësi për të harruar emrin tim dhe për të gjetur të tjerët. Ajo u shfaq pas një rafti, me duar paksa të lyera me pluhur, dhe më pyeti nëse doja vërtet ta blija atë album me rrugë të ngushta italiane. M’u duk se po më pyeste për diçka tjetër, një pyetje që mund ta bënte veç njeriu që di të vërejë sytë kur mendja endet gjetiu.
Shpesh mendoj se dashuria nis me një fjali të zakonshme. Ne nisëm kështu. Unë i thashë se albumi s’ishte për t’u blerë, por për t’u kujtuar. Ajo qeshi dhe i vuri një shenjëfaqe në një fotografi me një shesh të rrethuar me pemë portokalli. Më tha se kujtimet nuk i gënjejnë njerëzit, njerëzit gënjejnë kujtimet kur duan të mbrohen. Kjo fjali më ndoqi shumë gjatë, si një llambë e ndezur në një dhomë ku s’je i sigurt ku mbaron muri.
Ne u bëmë të njohur në përçapjen e ditëve të vogla, midis rafteve, faturave dhe dritës së pasdites që thyhej në xhamat e librarisë. Një herë më pyeti po të mund të shkoja kudo, ku do të shkoja. E thashë pa menduar se do të shkoja aty ku njerëzit i thonë jetës he, të kam pritur. Ajo uli sytë dhe tha se do të kthehej në fshatin e saj, atje ku të korrat rrinë varur nga strehët, ku qielli ka erë mjalti në verë. E kuptova se ishim dy udhëtarë të ndryshëm: unë kërkoja vende për të humbur, ajo kërkonte vendin ku lidhet fjala shtëpi.
Në një mbrëmje pranvere, kur qyteti ishte larë nga shiu dhe rruga shkëlqente si pasqyrë, ajo m’u afrua me një fletë të vogël të grisur nga një bllok. Ishte një listë e shkurtër ëndrrash. Të gjitha të thjeshta: të mbjell një pemë, të shkruaj një letër që nuk e dërgoj kurrë, të shoh një film nën qiell, të falësh dikë që nuk e meriton. Në fund, me shkrim të ngatërruar, shkruante: të mos kem frikë nga fati. Ma dha dhe më tha: mbaje për mua, si kujtim kur të mos jem, se shpresoj të kthehem për të plotësuar njërën nga këto. Nuk dija çfarë të thosha, por e dija që po formohej një marrëdhënie ku premtimi është udhërrëfyesi dhe kujtesa është harta.
Kur e mora vesh se do të largohej për një vit, nuk pati dramë. Libraria vazhdoi të hapet e të mbyllet, unë vazhdova të blija kopje të përdorura të librave fotografikë, ajo vazhdoi të shkruante mesazhe me fotografi të shkurtra: një dritare në një hostel, një kapak shisheje me yje të vizatuar, një urë me biçikleta që kalonin si insekte të shpejta. Ndryshe nga të tjerët që kërkojnë fjalë të mëdha, ne e mbanim shpresën të gjallë me gjëra të vogla. Kur nostalgjia rëndonte, ajo më dërgonte një fjali: një ditë do të të takoj përsëri. Dhe unë i ktheja një fotografi nga albumet e mi, me shenjëfaqe të verdhë tek një shesh portokalli. Kështu komunikonim, si dy njerëz që mësuan se dashuria, për të mos u lodhur, kërkon ritëm të natyrshëm, si një këngë e gjatë me refren të butë.
Erdhi vera kur ajo u kthye, dhe unë mendova se çdo gjë do të kthehej siç qe. Por njerëzit që kthehen nuk janë kurrë të njëjtët, as vendet që i presin. Libraria ishte rritur me një vit heshtje, unë kisha mësuar të prisja pa llogaritur orë, ndërsa Elira kishte sjellë në shpinë një çantë plot copa peizazhesh të panjohura. Ajo kishte mësuar të besonte në rastësi, unë kisha mësuar t’i druhem atyre. Kur u pamë, ndjenja ishte njëkohësisht gëzim dhe drojë. Të afrohesha ishte e bukur dhe e vështirë, njësoj si të përqafosh një pemë me degë të lagështa.
Ajo uli çantën te banaku dhe i bëri me dorë pronarit, një burrë i qetë që i rregullonte librat si të rregullonte mendimet. Ma shtriu listën e vjetër të ëndrrave që e mbaja në xhep sikur të ishte shenjë e fatit. Dua ta plotësojmë njërën, tha. Vendos ti. Unë i lexova me zë: të mbjell një pemë. Ajo qeshi dhe tha: po, por jo në parqe të bukura, do ta mbjellim atje ku askush s’e kërkon një pemë. U nisëm drejt një bregu prapa magazinave, ku era sillte aromë metali dhe deti dukej më blu sa për të kundërshtuar griun e ndërtesave. Mbollëm një fidan dhe e ujitëm me shishe. Ajo i tha diçka pemës që nuk e dëgjova dot. Kur e pyeta, ma ktheu: thashë ta rritë shpresa, jo gjethet. E qeshura jonë, e lehtë, mbushi hapësirën ku zakonisht kalonin kamionët e mëdhenj.
Në ditët që pasuan, sa herë që takoheshim dukej sikur gjethet e asaj peme rriteshin, megjithëse ne s’e kontrolluam më kurrë. Filloi të fliste me shumë për ndjesitë e saj. Më tregoi se fëmijëria e kishte mësuar ta quante dashurinë si një urë që duhet kaluar me kujdes, jo se është e brishtë, por se poshtë saj kalon ujë i thellë. Unë i thashë se unë e kisha parë dashurinë si një tren me shumë stacione, ku njeriu duhet të zgjedhë kur zbret. Ajo më pa gjatë dhe më tha: nuk dua të zbres, dua të hap dritaren dhe të ndiej erën. Ishte mënyra e saj për të më thënë se ndiqja tepër logjikën dhe jo rrahjet e zemrës.
Samiti i vogël i lumturisë sonë ishte një mbrëmje vjeshte, kur qyteti mori ngjyrë flakë dhe qielli dukej i ulët, gati të mbështetej te çatitë. Ajo më ftoi në një kinema të hapur në oborrin e një shkolle të mbyllur për pushime. Projektoi një film të vjetër ku protagonisti i dërgoi një letër së dashurës me vonesë tridhjetëvjeçare. Më kapi për dore dhe më tha: mendo sa bukur është të mbërrijë dashuria edhe kur koha vonon. Ia shtrydha gishtat lehtë dhe i thashë: ndoshta bukuria e saj është pikërisht kjo, që mund të vonojë, por të mos humbasë. Kur mbaroi filmi, në ekran u shfaqën fotografi nga udhëtimet e saj. Ajo kishte bindur organizatorin të linte hapësirë për një seri imazhesh nga qytezat ku kishte kaluar. Fundit i serisë ishte një foto e librarisë sonë, nga jashtë, natën, me dritën e brendshme si një fener. Njerëzit duartrokitën pa ditur historinë. Unë e pashë dhe e ndjeva se ishim bërë një kujtim i ndarë me të tjerët.
Në fillim të dimrit, erdhi lajmi i punës së re. Ajo u ftua të punonte në një shtëpi botuese në një kryeqytet të madh. Unë e ndjeva si një urë e re që na duhej ta kalonim. Zgjodhëm të mos bëjmë premtime të rënda. Thjesht e rifolëm fjalinë që na kishte ndjekur: një ditë do të të takoj përsëri. Mendova se do ta thonim si një strategji për ta lehtësuar dhimbjen, por ajo e tha si një mënyrë për ta bërë frymëmarrjen të natyrshme. Ndaj e përsërita, këtë herë si një lutje. E lamë të hapur, të lirë, sikur dashuria të ketë vetë konceptin e vet për kohën.
Koha që pasoi ishte një stinë e gjatë. Unë punoja në atelienë e një fotografi të moshuar, duke skanuar negativë të vjetër e duke restauruar gjurmë drite nga dekada të shkuara. Mësova atëherë se kujtesa e dritës është e brishtë dhe e guximshme njëkohësisht. Pronarja e librarisë më thoshte herë pas here që pyeste për mua. Në mbrëmje, në shtëpi, rrija pranë dritares dhe vija shenja të vogla me laps në një fletore, duke listuar gjërat që doja t’i thoja po të kthehej: falenderime të vogla, qeshje të ngelura pezull, pyetje për netët kur bie dëborë në rrugicat e atij kryeqyteti.
Letrat e saj ishin të rralla. Më shumë ishin kartolina me skaje të përdredhura, ku shkruante ndonjë fjali të çuditshme: sot pashë një fëmijë me një manaferrë në dorë dhe m’u kujtove, ose sot erdhi një autor i panjohur dhe foli për dritën që nuk ikën kurrë. Unë u përgjigjesha me fotografi të vogla të bëra me një aparat të vjetër: një oborr me çorape të varura, një udhë të ngushtë ku shihej gjysma e hënës, një tavolinë me dy filxhanë kafe dhe një karrige të zbrazët. E dija që nuk dërgoheshin rregullisht, por kjo mënyrë na mbante të lidhur, jo me pak durim, por me një shpresë që asnjë rrethanë s’e shtypte.
Pastaj erdhi pranvera që ma riktheu emrin e saj si këngë në radio. Ajo shkroi: do të vij për dy ditë. Nuk e planifikova. Pas gjithë atyre muajve pritje, e kuptova se planet e mëdha e humbasin zemrën e gjërave të vogla. U gjenda para stacionit të trenit, me një trëndafil të egër në xhep, i marrë nga një gardh afër lumit. Në ekran, vonesa. Një zë i njoftimit e tha katër herë dhe pastaj vetëm gumëzhimë. U ula në një stol dhe ndjeva atë pritje që të çon në pikën kur orët s’mund t’i lutesh. Në një pikë, mendova ta lë trëndafilin në një faqe libri që mbaja me vete, që të mos dukesha si djalë që pret me lule, por zemra m’i hapi gishtat. E mbajta.
Kur ajo zbriti, nuk vrapuam. Ecuri normale, buzëqeshje si një diell që del nga re, një përqafim që nuk ka frikë të zgjasë një çast më shumë se zakonisht. E lashë trëndafilin në duart e saj dhe ajo m’i fshiu duart, si të donte t’i ngrohë. Nuk foli menjëherë për punën, as për njerëzit që kishte njohur, as për kryeqytetin që e mbante gjallë me dritat e tij. Ajo më pyeti nëse pemës sonë i kishte mbirë shpresa. U nisa ta shihnim.
Ne ecëm anash magazinave, atje ku dikur mbollëm fidanin. Ai vend priste me një heshtje të thjeshtë. Pema ishte aty, jo e madhe, jo e vogël, një gjysmëhije e re që e merrte frymën nga deti. Ajo vendosi dorën te trungu dhe tha: ja ku je. Unë desha të shtoja se ndoshta pema e kishte pritur ashtu si ne pritëm njëri-tjetrin, pa datë të saktë, pa program, veç me bindje. Por nuk fola. Kishte shumë qetësi për t’u prishur.
Nga aty shkuam në librari. Pranari na pa dhe a thua e dinte që të gjitha rrugët e qytetit për atë çast kishin lidhje me raftet e tij. Ai u zhduk pas banakut dhe na la veç. Ajo mori albumin me portokallet dhe e hapi te sheshin që kishim shënuar dikur. Më tha: këtë herë dua të besoj se fati është shumë njerëzor. Unë i thashë: ndoshta fati nuk është rrugë që na zgjedh, por dritë që e ndjekim kur kemi kurajë. Ajo uli sytë dhe i buzëqeshi një fjale që nuk e thanë të dy, por që na ishte ngjitur pas: përsëri.
Gjatë dy ditëve, ne nuk folëm për të ardhmen si llogari, por si rrëfenjë. Planifikuam veç një gjë: të shkruanim një letër që nuk do ta dërgonim. E bëmë këtë në mbrëmjen e fundit. U ulëm në një kafene ku muzika ishte aq e ulët sa dëgjoje sheqerin duke u tretur në filxhan. Ajo shkroi një faqe të plotë e pastaj një tjetër. Unë shkrova ngadalë, siç bëjnë ata që kanë frikë nga pikëpyetjet. Në fund, i futëm letrat në një zarf dhe i dhamë pronarit të kafenesë një instruksion që e bënte të qeshte: mbaji këtu. Nuk do t’i marrim, por duam të dimë se janë diku, si një kujtim i ruajtur. Ai vuri zarfin në një raft me reklama të vjetra dhe tha: mbase një ditë do t’i kërkoni. Ne thamë: ndoshta. Qeshëm. Ishte një lloj premtimi i ndërlikuar që i lë vend harresës, por nuk e lë pa emër.
Në mëngjesin e nisjes, stacioni i trenit ishte më i zhurmshëm se ai i pritjes sime. Njerëz që mbanin çanta, zëra fëmijësh, aroma e një pastiçerie që gatuante kroasantë me çokollatë. E mbajtëm dorën e njëri-tjetrit deri sa shiritat e hyrjes na detyruan të ndahemi. Nuk desha ta bëj dramë. Ajo më pa dhe e tha thjesht: e mbaj mend fjalinë, por tash e tutje dua ta them si një bekim, jo si një ngushëllim. Unë tunda kokën. Një ditë do të të takoj përsëri, thashë. E vërteta ishte se kisha frikë. Jo nga largësia, por nga koha që nuk pyet. Por frika u qetësua si një zog që pushon në shalën e një mali kur ajo më preku faqen me dy gishta dhe sytë i mbushi me dritë. Treni lëvizi. Unë mbeta në vend derisa shinat u bënë vijë e hollë.
Vitet nuk erdhën si stuhi. Erdhi një punë e re për mua, një dhomë me dritare që dhembte nga dielli i pasdites, disa miq të rinj, një humbje e vogël e cila më mësoi t’i them njerëzve faleminderit pa arsye. Kujtimet për të nuk ishin më me dhimbje, por me mirënjohje. E kuptova se marrëdhënia jonë nuk kishte qenë thjesht histori e dy njerëzve që e gjetën e humbën njëri-tjetrin. Ishte një mënyrë për të mësuar si të mbajmë shpresën në xhep, si një monedhë që s’e shpenzon kurrë, por që me praninë të kujton se nuk je krejt i varfër.
Një mbrëmje, teksa po mbyllja dritaren e ateliesë, pashë një vajzë duke lexuar ulur te shkallët jashtë. Hija e saj më ngjante me dikë, por e lashë mendimin të tresë. Nuk ka asgjë më të rrezikshme se krahasimi i njerëzve me kujtimet. Ajo ktheu fletën e librit dhe më kërkoi një laps. I dhashë një të vogël me gome të fshirë. Ajo vizatoi diçka te cepi i faqes: një fidan me gjethe të vogla. E pashë dhe u drodha lehtë, si një degë që merr një erë të njohur. Ajo ngriti sytë dhe tha: një ditë u njoha me një vajzë që thoshte se shpresa është gjethe që rritet po të mos e shkelësh. E pashë gjatë, dhe kuptova që bota e vogël e qytetit i ruan fijet e veta.
Nuk e di nëse kjo ishte shenjë, apo veç lojë e vogël e kujtesës. Por po atë natë, në rrugë, më erdhi dhe një aromë portokalli. Një dritare e hapur, një pjatë e harruar, një dukurie që i takon dimrit vonë. Mendova për albumin, për sheshin, për dritën. Mendova për letrat tona të mbyllura te rafti i kafenesë. U nisa të shkoj t’i marr, por u ndala në gjysmë. Nuk kisha nevojë t’i lexoja. Ato ishin shkruar për të mos u dërguar, si një lutje që e dëgjon veç zemra jote.
Ndonjëherë, në ditët e qeta, shkoj te pema jonë prapa magazinave. Rri pak dhe shoh detin që ngjan njësoj dhe ndryshe. Mendoj se dashuria është pikërisht kjo: një vend ku kthehesh për të matur rritjen e një peme që s’e mat dot me shkop, vetëm me frymë. Shoh që ka më shumë hije, që dy zogj bëjnë strehë. Më duket sikur dëgjoj zërin e saj të thotë: ja ç’bën koha kur nuk të merr, por të rrit.
Një ditë, ndoshta shumë herët, ndoshta vonë, do ta takoj përsëri. Mund të jetë te libraria, me duar të lyera me pluhur dhe sy që fshehin një dritë të njohur. Mund të jetë te një stacion treni, me një çantë të lehtë dhe një buzëqeshje që nuk bën pyetje. Mund të jetë në një qytet që s’e kemi parë kurrë. Nuk ka rëndësi. Më mjafton të di se jeta, me gjithë devijimet e saj, e gjen rrugën për te një shesh i rrethuar me pemë portokalli, ku njerëzit ndalen dhe ndiejnë aromën e diçkaje që u përket të gjithëve: shpresës.
Deri atëherë, unë e ruaj fjalinë tonë si një çelës të vogël në xhep. E rrotulloj me gishta kur pres diku, e vë pranë filxhanit kur shkruaj, ia pëshpëris pemës kur era fryn më fort. Një ditë do të të takoj përsëri. Nuk është një betim, as një orar, është diçka më e natyrshme: drita që ndjekim kur kemi kurajë. Dhe unë kam mësuar ta kem.