E vura re dritaren e tij një mëngjes të ftohtë shkurti, kur qielli i Tiranës i shtrinte re të holla si shall mbi çatitë e vjetra. Midis xhamave, të larë nga shiu i natës, rreshtoheshin disa vazo të vogla me lule shumëngjyrëshe: margaritare, violina, një geranium i kuq që dukej sikur kishte lindur nga flaka. Në rrugëtimin tim për në punë, ajo dritare u bë një pikë fikse shprese, një premtim i heshtur se diçka e vogël, e çiltër, mund të lulëzonte edhe në ditët kur njerëzit nxitonin me qafën të futur te shalli dhe sytë te ora.
Nuk e dija si quhej ai. Nuk e dija as se çfarë bënte, sa vjeç ishte, apo pse i përkushtohej kaq shumë luleve. Por çdo mëngjes, ndërsa prisja semaforin, unë e kërkoja atë dritare dhe e gjeja gjithmonë të gjallë. Pastaj erdhi marsi, dhe një tulipan i verdhë u shtua në koleksion. U ndala më gjatë se zakonisht, humba një dritë jeshile, dhe një makinë më fishkëlleu pas shpine. Nuk u mërzita; më dukej sikur diçka e mirë po më thoshte mirëmëngjes në emër të dikujt.
E pashë për herë të parë të hënën e parë të prillit. Ai doli te ballkoni i ngushtë me një gotë ujë dhe u përkul lehtësisht, sikur t’i përshëndeste një nga një fletët. Kishte flokë pak të çrregullta, një bluzë të thjeshtë gri dhe një lloj qetësie që rrallë gjendet tek njerëzit. Për një çast, sytë tanë u takuan. Unë isha poshtë, duke mbajtur një qese me bukë të ngrohtë dhe një shishe me qumësht. Ai uli gotën dhe buzëqeshi. Do të doja t’i thosha diçka, por rruga ishte e zhurmshme dhe fjalët më mbetën në fyt.
Të nesërmen, në vend të margaritareve pranë tulipanit të verdhë, pashë një qese të vogël me fara të lidhura me një fjongo blu. Në një copë letre mbi qesen e farave ishte shkruar: “Për këdo që ndalet dhe sheh.” Çuditërisht, letra kishte një ndjenjë intime, sikur të ishte shkruar posaçërisht për mua. Mora guximin të trokas në portën e parë poshtë, që dukej e lidhur me atë dritare. E hapa me kujdes dhe hyra në oborrin e vogël, ku disa gurë të bardhë kishin formuar një rrugicë të shkurtër. Prita. Zemra më rrihte si bilbil i trembur.
Ai doli nga dera e brendshme me duar të lagura. “Përshëndetje,” tha, “më vjen mirë që farat gjetën sy për t’u lexuar.”
“Janë të tuat?” pyeta, duke buzëqeshur në mënyrë të pakuptueshme. “Po. Mendova se luleve u duhen shikime, ashtu si njerëzve u duhen fjalë. Dhe shpresova që dikush ta kuptonte.”
“Unë e kuptova,” thashë. “Quhem Arta.”
“Unë jam Adrian.”
E vendosëm qesen me fara në një tavolinë druri pranë një vazoje me rozmarinë. Aroma e saj e kthjellët u përzie me një erë toke të lagur. Ai më tregoi se tulipani i verdhë kishte mbirë nga një bulbe që ia kishte dhënë i ati para se të nisej jashtë vendit. “E mbaj si kujtim,” tha në një ton që mbante një fije melankolie. Pastaj më shikoi si të kërkonte një lloj aprovimi për t’u hapur. “Unë humba dikë para një viti,” shtoi. “E mbaj dha një vazo, diku këtu.”
S’dija ç’të thosha. Vetëm pohova lehtë me kokë. Në vend të fjalëve, kalova gishtat mbi vazon e rozmarinës dhe ndjeva roughësinë e argjilës. Nuk ishte momenti për ngushëllime të mëdha. Ai e kuptoi heshtjen time, dhe ne folëm për gjëra të vogla: për shiun, për pranverën që vinte me hap të ngadalshëm, për kafet e lagjes që bënin kafe më të fortë në mëngjes se në mbrëmje.
Ditët rrodhën si ujë i kthjellët. Unë ndalesha për pak minuta çdo mëngjes, dhe ai shkonte te dritarja e tij, sikur të kishte caktuar një takim me agimin. Më tregoi se punonte si përkthyes, dhe se oraret e tij ishin të çrregullta. “Lulet më vendosin një ritëm,” tha një herë. “Kur u hedh ujë, e kuptoj që jam i gjallë.” Në ato fjali kishte diçka që më preku. Fjalët e tij ishin si gjethe të thjeshta, por të buta. Unë, nga ana ime, i tregova për punën time në një bibliotekë të vogël lagjeje, për njerëzit që kërkonin libra dashurie dhe për ata që i kthenin me fletët të palosura. “Disa dashuri i palosen keq,” thashë, “por prapë lexohen.”
Ai qeshi. “Po të ishte për mua, çdo libër do të kishte nga një lule brenda.”
“Dhe çdo dritare do të kishte nga një sy që sheh,” shtova unë. Më pëlqente ky ritëm i butë i bisedave tona, pa premtime, pa ngut, pa fjalë të tepërta. Vetëm pranvera që shtrihej ngadalë mbi rrugën tonë dhe një dritare me lule që fliste pa zë.
Në maj, i solla një vazo të vogël me manushaqe. “Janë nga gjyshja ime,” i thashë. “Ajo thoshte se manushaqet dinë të bëjnë paqe me kujtimet.” Ai i mori me kujdes, sikur të ishin fëmijë të vegjël. “Faleminderit,” tha. “Më duket sikur njerëzit që sjellin lule, shpallin një fe të ngjashme: besimin te gëzimet e vogla.” Unë e hodha vështrimin anash, e ndjeva fytyrën të më nxehej, dhe u ndamë me një përshëndetje të qetë.
Një mbrëmje qershori, teksa po mbyllja bibliotekën, ra një shi i befasishëm. Pashë përmes xhamit Adriani te ballkoni i tij, i përkulur mbi tulipanin e verdhë si të donte ta mbulonte me trup. Vrapova nën shi. Kur mbërrita, ai hapi derën gjerësisht dhe më futi brenda. “Do të ftohesh,” tha. “Lëre shiun të imitojë muzikën jashtë.” Dhoma e tij ishte e rregullt, me libra të radhitur në rafte të thjeshtë, me një tavolinë që mbante një makinë shkrimi të vjetër. Dritarja përballë, ajo dritare që unë shikoja çdo mëngjes, tani më priste nga brenda. Ngjyrat e luleve dukeshin më të ndritshme nën dritën e shtuar të blicit të qiellit.
“Pse e mbron aq shumë atë tulipan?” e pyeta.
“Mbase sepse disa gjëra i kemi pasur si premtime,” tha ngadalë. “Dikur premtova t’i kujdesesha. Nuk dua të lë asnjë premtim të zhduket. Përndryshe, çfarë na mban të lidhur me vetveten?” Fjala premtim qëndroi pezull mes nesh. Unë mora frymë thellë. “Ndoshta premtimet nuk janë zinxhirë,” thashë. “Ndoshta janë ura.” Ai tundi kokën, si të më falënderonte për një interpretim të ri, dhe u ulëm pranë dritares, duke dëgjuar shiun tek binte si mijëra fjalë që nuk kishin nevojë për përkthim.
Pas asaj mbrëmjeje, dritarja e tij nuk ishte më thjesht një skenë e bukur e rrugës sime. U bë vendtakimi ynë. Unë sillja herë pas here libra, ai më jepte vargje që i kishte kapur si zogj në kapëse postare, i shkruar me dorë: “mos ki frikë nga heshtja, ajo mban erën e një lulëkuqeje”. Ishin fjalë të buta, të thjeshta, por të mbushura me një dashuri që rritej pa bujë. Nuk flisnim për të ardhmen. Flisnim për sotin: për ujin që duhej hedhur, për dritën që i pëlqente çdo bime, për orarin e librave që kërkonin lexuesin e tyre, për rrugën që bëhej e ndritshme në verë.
Kur gushti u ul si një pulëbardhë e lodhur mbi qytet, erdhi lajmi se biblioteka jonë do të mbyllej për dy javë për rinovime. “Kam ndërmend të shkoj te prindërit në Pogradec,” i thashë. Ai uli sytë për një çast, pastaj i ngriti dhe më dha një filxhan çaji mente. “Lulet do të të presin këtu,” tha. “Edhe unë.” Fjalët e tij ishin si një fener i vogël në një natë të qetë.
Në Pogradec, mbrëmjet i kaloja në verandë, duke u kujtuar dritaren e tij. Shkruaja letra që nuk guxoja t’ia dërgoja: i tregoja për dritën e liqenit, për një vajzë të vogël që i mbushte kovën me ujë dhe qeshte si zë i kitarës, për aromën e kumbullave të pjekura. Pastaj një pasdite, ndërsa po kthehesha nga tregu me një kosh me mollë, pashë një dyqan të vogël lulesh. Bleva një lule portokalli, një kalendulë që miqësohej lehtësisht me dritën. “Do ta çoj te dritarja e tij,” mendova. “Do t’i them se letrat që nuk ia dërgova u bënë fletë të asaj luleje.”
Kur u ktheva në Tiranë, gjeta dritaren e tij të hapur dhe tulipanin e verdhë të zbehur pak, por me një jeshile të re përreth, si të kishte rilindur me një shpresë të fshehtë. Trokitja ime u pasua nga hapat e tij. Ai hapi derën me një lodhje të lehtë në sy. E pashë që diçka e kishte munduar. “Më fal,” tha, “kam pasur shumë punë, një përkthim urgjent dhe një telefonatë që s’e prisja.” Nuk pyeta më tej. Vendosa kalendulën mbi tavolinë, dhe ajo u ndez si një rreze në dhomë.
“E di,” thashë në fund. “S’duhet të shpjegosh gjithçka.” Ai u afrua dhe, me një kujdes që s’e kisha parë as te ata që mbanin fëmijët në krah, mori vazon time të re dhe e vendosi pranë tulipanit. “Ndonjëherë,” tha, “s’mund t’i mbajmë të gjitha premtimet. Por mund t’i mbajmë dritaret hapur.”
Vjeshta erdhi si një këngë e njohur, me gjethe që bien e me ajër të kthjellët. Ne e vazhduam ritmin tonë. Unë sillja shkrime që kisha gjetur te raftet e harruara të bibliotekës, ai më tregonte fjali që kishte përkthyer dhe që i kishin mbetur në mendje. Një ditë, duke parë jashtë, ai tha: “E sheh atë vajzën me shall blu? Më kujton një fjali që përktheva: dashuria nuk është një shpjegim, është një pranverë.” Unë nuk i thashë se e ndjeja pranverën pikërisht në praninë e tij, edhe pse ishim në shtator.
Por jeta, si gjithmonë, kur duket se është gati të na japë një përgjigje, na bën një pyetje tjetër. Në fund të muajit, biblioteka mori njoftim se do të transferohej në një lagje tjetër, larg nga rruga jonë. M’u shtrëngua stomaku. “Do të më mungojnë udhët e shkurtra,” i thashë. “Edhe dritarja jote.” Adriani heshti gjatë. Kur foli, kishte diçka të vendosur në zërin e tij. “Ndoshta duhet të gjendet një mënyrë e re për t’u parë. Lulet e dinë. Kur u ndryshon vendin, ato kërkojnë dritën. Njerëzit ndonjëherë e harrojnë këtë.”
“Do të vij,” thashë me një shkrirje brenda vetes që ndonjëherë e ngatërron dashurinë me guximin. “Do të vij edhe nëse s’më prit me vazo të reja.”
Ai buzëqeshi. “Do të të pres me një filxhan çaji.”
Kur filloi tetori, unë ndryshova rrugën. Dritarja e tij nuk ishte më pjesë e mëngjesit tim, e as semafori ku prisja me frymën pezull. Por mbrëmjeve i shkoja, shpesh me një libër nën sqetull. Sillja lajme nga raftet e reja, ai më jepte lajme nga dritarja e tij. Herë pas here, unë i sillja dhe nga një filiz i vogël nga farat që kisha marrë në pranverë. Ishin rritur në një vazo të vogël në banesën time, një provë e vogël se diçka që nis në dritaren e dikujt mund të vijë e të lulëzojë te e imja.
Përherë e kam marrë me mend se rrugët e dashurisë nuk janë as të drejta, as të shkurtra. Një mbrëmje nëntori, kur erërat sillnin aromë gështenjash, Adriani u shfaq në bibliotekë. Mbante në krahë një kuti druri, brenda së cilës kishte tre vazo: një me rozmarinë, një me manushaqe dhe një me kalendulë. “Kjo është dritarja ime e vogël,” tha. “Për ditët kur s’mund të vij në kohë.” Ndjeva sy të mi të piklonin, por i fshiva. “Dritaret e tua janë aty ku i mban,” shtova, “në zemër.”
Në dimër, ai u sëmur lehtë. Jo diçka e rëndë, vetëm një grip i lodhshëm. I çova supë. Ai ma hapi derën me shallin e tij të vjetër, me buzëqeshjen pak të zbehtë. “Kam ëndërruar një kopsht të madh,” më tha pasi piu disa gllënjka. “Me dritare që shikojnë mbi një liqen. Me një stol ku ulet dikush që lexon. E dija se ishe ti.” Unë qesha lehtë. “Ndoshta kjo është ajo që bën dashuria,” thashë. “Shndërron ëndrrat në dritare.”
Në prag të vitit të ri, ne vendosëm të mbillnim së bashku farat që ai kishte lënë atë ditë të tri apo katër muajve më parë: “Për këdo që ndalet dhe sheh.” I ndamë në dy vazo. Ai më shikoi me një lloj gëzimi të qetë. “Shpresoj të rriten,” tha.
“Edhe unë,” u përgjigja, “por edhe nëse s’rriten, duhet ta njohim bukurinë e përpjekjes.”
Teksa ditët u gjatësuan sërish dhe në rrugë erdhën zërat e para-pranverës, farat dolën kokërrizueshëm nga dheu. Ishin thjesht filiza të vegjël, por ne i pamë si premtime të vegjël, si shprehje të një fati që nuk kërkon zhurmë. Unë kapja veten teksa i flisja luleve, dhe ai qeshte duke më përkthyer fjalët e mia në gjuhën e gjetheve.
Një mbrëmje marsi, kur ajri kishte një eho të ngrohtë, ne u ulëm pranë dritares së tij. Unë i tregova për një roman të ri që kishim marrë në bibliotekë, ai më lexoi një paragraf që sapo e kishte përkthyer. Ritmi i fjalëve të tij ishte i qetë, si një lumë që e di rrugën. Pastaj ai heshti dhe m’i vendosi duart e tij mbi të miat, jo si një pushtim, por si një strehë. “Arta,” tha, “nuk e di nëse kam fjalën e duhur. Por e di se kam dritaren.”
“Dritaret e mira,” i thashë me një buzëqeshje të vogël, “hapin zemrën.”
Nuk folëm për një të ardhme të skicuar me plane dhe afate. Folëm për sotin dhe për nesërin e thjeshtë: për ujin që do t’u hidhnim, për librat që do të shkëmbenim, për dritën që do ta ndanim. Ne e dinim se jeta ka kthesa, rrugë të mprehta, net që të humbasin busullën. Por gjithashtu e dinim se ndikimi i një luleje në dritare mund ta ndryshojë pazëllin e një dite të tërë. Na dukej e mjaftueshme për të qenë të sinqertë.
Pranvera e re erdhi. Lulet e vogla që kishim mbjellë nisën të hapnin petalet e para. Tulipani i verdhë, i mbijetuar prej gjithë stinëve, u përkul pak si të na uronte. Unë vendosa një kartë të vogël pranë vazo-sime te shtëpia: “Për kë do që ndalet dhe sheh”. Në mëngjes, kur dilja për punë, nuk kisha më nevojë për semaforin e vjetër për të parë dritaren e tij. Dritaret tona kishin filluar t’i ngjasonin njëra-tjetrës, si dy zemra që trokasin në një ritëm të përbashkët.
Ngjarjet e jetës s’mund t’i parashikosh. E dimë këtë. Por kur kujtoj ditën e parë, shkrimin e vogël mbi qesen blu, vazon me kalendulën dhe supën e ngrohtë në dimër, e kuptoj se dashuria shpesh nis nga një vështrim i ndalur, nga një dritare me lule, nga një fjalë që s’ka nevojë për përkthyes. Mbase ky është fati ynë: të gjejmë dritën duke parë kujdesshëm drejt asaj që lulëzon në heshtje.
Sot, kur hap dritaren time, shoh lulen portokalli të ngritur drejt diellit dhe e di se diku atje, matanë rrugës, dikush po ndalet e po sheh. Diku atje, ai mund të jetë përkulur mbi një geranium të ri, duke i hedhur ujë me të njëjtin kujdes që i hedh fjalët në jetën time. Dhe e di se, sado të ndryshojnë oraret, lagjet, stinët, do të kemi gjithmonë diçka që na lidh: lule në dritare, një premtim i vogël pa zhurmë, një shpresë që rritet me dritën.
Ndoshta do të kemi ditë më të rralla, ndoshta disa net do të zgjasin më shumë se ç’duhet. Por do të kthehemi gjithmonë te ajo që e filloi gjithçka: një dritare e gjelbër, një tulipan i verdhë, një fjongo blu, një përshëndetje pa fjalë. Do të kthehemi te ritmi i ujit dhe i leximit, te drita që lëviz me vajtje-ardhjet tona. Dhe nëse dikush na pyet se si u njohëm, do të themi të dy: e pamë njëri-tjetrin duke parë lulet.
Në fund, ndoshta s’është e rëndësishme të dimë nëse kjo dashuri do të shkruhet si një roman i gjatë apo si një tregim i shkurtër. E rëndësishme është se çdo ditë i shton një fjali të re dritares sonë. Unë besoj se fjalia e sotme thotë: “Jeta lulëzon aty ku e shohim me dashuri.” Dhe kjo mjafton.