Dritarja e vagonit rrëshqiste si faqe ditari. Ujk uji mbi xham, një vijë e hollë avulli që rritej e zhdukej, ndërsa peizazhi ndryshonte ngadalë: fusha të zbehta, shtëpi me çati të kuqe, një lumë që më ndiqte si hije e butë. E kisha menduar gjithmonë se largësia është një vijë e drejtë në hartë, por atë mëngjes kuptova se larg nuk është vend; është ndjenjë. E mora trenin me një valixhe të vogël, një libër të hapur në mes dhe një zemër të pambyllur. Nuk kisha plan të qartë, veç një dëshirë fëmijërore: të ikja, të shërohesha, të gjeja sërish kuptim në fjalën dashuri.
Ai hyri në stacionin e dytë, me një pallto gri që i varej lehtë mbi supe dhe me një buzëqeshje të ngrohtë, sikur ta njihja prej vitesh. Nuk ka rëndësi emri i parë që thotë dikush kur e takon; rëndësi ka ndjesia që lë pas. Kur u ul përballë meje, gjithçka brenda trupit tim u bë e qetë, si pas një shiu të gjatë. Sytë e tij të errët u ndalën mbi librin tim. “A ia vlen?” më pyeti dhe më tregoi me mjekër faqen ku lokalet e vogla të Shkodrës përmendeshin si kujtime të ngrohta.
“Ia vlen kur je gati t’i besosh kujtimit,” i thashë. “Se kujtimet e mira bëhen stacione ku kthehemi, jo burgu ku mbetemi.”
Ai qeshi lehtë. “Atëherë, mbase ia vlen edhe ky udhëtim,” tha, “sepse s’di ende ku po shkoj.”
Nuk e pyeta ku do të zbriste. Nuk m’u duk e nevojshme të dija gjithçka. Ndonjëherë, kur fati na vë përballë, mësimi i parë është të lëmë hapësirë. “Unë po shkoj larg,” i thashë. “Sa larg?” “Mjaftueshëm sa të duket se jam afër vetes,” thashë dhe e pashë me bisht të syrit teksa mblidhte duart rreth filxhanit të kafesë që sapo e kishte blerë.
Treni lëkundej në një ritëm që i përngjante frymëmarrjes. “Ke ardhur shpesh në këtë linjë?” e pyeta. Ai uli sytë. “Dikur, po. Kur besoja se një premtim mund të mbahej me mesazhe dhe fotografi. Por premtimet duan praninë.” Në atë moment, peizazhi jashtë kishte marrë ngjyrë të artë. Dielli i mëngjesit ngrohte fushat dhe një djalë i vogël valëviste një shall blu nga një urë e ulët. Ndjeva se rruga jonë, e imja dhe e tij, kishin një pikëprerje që s’ishte rastësi. Dashuria, kujtimet, shpresa, fati, të gjitha fjalët e mëdha po vendoseshin ngadalë midis nesh si gurë të rrumbullakët mbi një lumë, për të kaluar pa u lagur.
“Si quhesh?” më pyeti pas një heshtjeje të butë.
“Arla,” i thashë. “E ti?”
“Ilir.” E shqiptova në mendje, e peshova si gur shtegu dhe ndjeva si më rëndonte këndshëm në pëllëmbë. Ilir, si një emër që i përket një toke, jo vetëm një njeriu. Qeshëm kur konstatova se librat tanë ishin nga i njëjti autor, vetëm botime të ndryshme. “Ndërron kopertina dhe i jep vetes shpresë,” tha ai. “Ashtu si ne, ndërrojmë stacione dhe i japim zemrës rast.”
Diku pas një tunele të gjatë, kur dritat e vagoneve na bënë të dukeshim si aktorë në një skenë të zbehtë, ai më rrëfeu për një ndarje që e kishte plagosur. Një marrëdhënie e gjatë, e cila kishte përfunduar pa zhurmë, thjesht me një heshtje të zgjeruar si det. “Nuk pati tradhti, as fyerje,” tha. “Vetëm një mospërputhje ëndrrash.” E dëgjoja dhe çdo fjalë e tij ulej në zemrën time si fije bore. Më erdhi ta prekja dorën e tij, por nuk e bëra; kishte kohë për çdo gjë. Treni nuk nxiton për ne, ai thjesht ecën me orarin e vet.
Në stacionin e tretë, një grua e moshuar hyri dhe na kërkoi vend. Ia dhashë timen dhe u ula pranë Ilirit, në krah. Më erdhi afër aroma e kafesë së tij dhe një ndjesi e re më mbërtheu: sikur isha në shtëpi. Gruaja e vjetër na pa dhe buzëqeshi. “Bukë e sy,” tha, “dhe zemër e re.” Pastaj tundi kokën me miratim, pa na njohur fare. Ndonjëherë, të moshuarit e kanë instinktin e mirë për dashurinë: e nuhasin si një lule që po çel.
“Ke frikë nga largësitë?” më pyeti ai, kur treni u nis sërish.
“Nuk kam frikë nga largësitë,” thashë. “Kam frikë nga qëndrimet në vend. Qëndrimi vret shpresën. Largësia të mëson të duash edhe kur s’je aty: të duash me durim, me kujdes, me urgjencë të qetë.”
Ai m’u kthye: “Mund të të pyes pse po shkon larg?”
“Për të mos u dorëzuar,” thashë. “Për të mos e lënë veten në një rreth të mbyllur. Për të kërkuar atë versionin tim që ka besim se dashuria është më shumë se një histori e bukur. Është marrëdhënie, përgjegjësi, mirënjohje, kujtesë.”
Fjala “kujtesë” më bëri të hap librin dhe të nxjerr një letër të zanë në mes: një shkrim i im për veten, i shkruar kur kisha dhimbje. E lexova në heshtje dhe më erdhi të qaja, por nuk doja ta rëndoja mëngjesin. Iliri e pa letrën, e pa dhe vështrimin tim. “Lejoje,” më tha me zë të ulët. “Lotët janë si stacioni i parë pas një rruge të gjatë. Nuk të kthejnë pas, vetëm të lehtësojnë.”
Isha gati të qaja, kur treni bëri një kërcim të butë mbi një shinë të vjetër dhe na ndërpreu. Qeshëm si fëmijë. Jeta ka një mënyrë të veçantë për të na larguar shpesh nga dramat e brendshme: një zhurmë e papritur, një kalim nga dritë në hije, një fëmijë që përshëndet nga dritarja. Disa momente janë aq të thjeshta sa bëhen të shenjta.
Orët kaluan. Folëm për qytetet që donim, për librat, për muzikën që dëgjonim kur ndiheshim vetëm. Iliri më tregoi për një kitarë të vjetër që e mbante në dhomën e tij dhe për këngët që s’i kishte guxuar t’i mbaronte. “Kam shumë fillime,” tha, “pak refrene.” I thashë se mbase trenat na mësojnë refrenin: përsëritjen e ritmit, kthimin e përhershëm te një ndjenjë që s’të lodh.
Papritur, një njoftim i gjatë u dëgjua nga altoparlanti: një vonesë në stacionin pasardhës. Treni do të qëndronte rreth tridhjetë minuta në një stacion të vogël buzë një liqeni. Kur ndaluam, era e ftohtë e ujit hyri në vagon si frymë e gjerë. “Do zbresim?” më pyeti ai. “Po,” thashë, “le t’i ftojmë pak mendimet.”
Shëtitëm pranë peronit dhe e pamë liqenin si një pasqyrë të largët. Një barkë e vogël i priste turistët që nuk vinin. Ishte një ditë e zakonshme, por ajo qetësi e liqenit e bënte të dukej e artë. “Çfarë do nga ky udhëtim?” e pyeta.
“Të lejoj një histori të re të vijë në mua,” tha. “Edhe sikur të mos jetë e imja.” M’u duk e çuditshme kjo përgjigje, por pastaj e kuptova: kur je gati për dashuri, nuk vrapon pas saj si pas një treni që po të ikën; e pret në stacionin tënd, me zemrën gati si një valixhe e rregulluar.
Kur u kthyen në vagon, vendet tona kishin mbetur bosh. Gruaja e moshuar na kishte lënë një mollë mbi tavolinë. “Për rrugën,” shkruhej në një copë letre të vogël. E ndava mes nesh. “E shikon?” i thashë. “Mirësia është mënyra e pafjalë e fatit për të na thënë se jemi në drejtimin e duhur.”
Kur treni u nis, dielli ishte ngritur më lart dhe dritat luanin mbi fytyrat e udhëtarëve. Diku pas një qyteti të vogël, ai u kthye me një seriozitet që s’e kisha parë më parë. “Arla, a do ta qeshësh nëse them se e ndjej sikur të kam njohur gjithmonë?” Nuk qesha. “Jo,” i thashë. “Do të them që ndjenjat e vërteta janë të kujdesshme, por s’kanë frikë nga emrat e tyre. Quaje si të duash: fat, rastësi, kujtim i harruar që kthehet.”
Heshti, pastaj nisi të flasë për një ëndërr të hershme: të hapte një librari të vogël afër stacionit të qytetit të tij. “Që njerëzit të gjejnë një histori para se të nisen,” tha. “Që historia e duhur t’i gjejë gati.” E imagjinova ndërsa treni kalonte një kodër. Dera që kërcet lehtë, raftet me tituj që thërrasin, dhe ai pas banakut, duke rekomanduar libra, duke folur me zë të qetë, siç foli me mua.
“Mendoj se do të ishte një vend i shenjtë për dashuritë,” i thashë. “Se në librari njihemi pa u maskuar.” Ai m’u afrua. “Dhe ti, Arla? Cila është ëndrra jote?” E mendova gjatë. “Të shkruaj pa u fshehur,” thashë. “Të mos kem frikë nga e vërteta ime. Të lejoj që një marrëdhënie të jetë vend i sigurt, jo skenë provash.” Ai pohoi me kokë, si të kishte pritur pikërisht atë përgjigje.
Kur altoparlanti shpalli stacionin e tij, zemra më ra. Nuk e dija se do të zbriste kaq shpejt. “Ky është?” e pyeta me zë të ulët. Ai ngriti valixhen e tij të vogël dhe e pohoi. “Kam një takim me veten,” tha, duke buzëqeshur me mall. “Dhe me një librari të boshatisur.” Zërat e njerëzve u bënë më të shurdhët, sikur treni të kishte marrë frymë dhe ta kishte mbajtur për një çast. “Do të doja të të shihja prapë,” i thashë, pa stisje.
Ai u kthye, më pa drejt, pa premtime të panevojshme. “Unë do të jem në stacion,” tha. “Ndoshta jo sot, jo nesër. Por kur të jesh gati të shkruash pa u fshehur, më kërko te rafti i librave për udhëtime. Unë do jem aty.” Zbriti. Vagonit i mungoi diçka menjëherë, si kur të heqin një shami nga qafa në ditë me erë. Pashë nga dritarja: ai ecën mbi peron me hap të qetë, pastaj u kthye dhe ma bëri me dorë. Zëri i lokomotivës e mbuloi. Treni u nis.
U ndjeva si një fletë që dikush e kishte kthyer pa e mbyllur kapitullin. I rashë librit tim, por gishtat e mi qëndruan mbi letrën time të vjetër. E hapa sërish dhe këtë herë qava. Qava për të gjitha herët që kisha pretenduar se largësia do të më zgjidhte jetën, për të gjitha stacionet ku s’kisha zbritur nga frika. Qava për guximin që po më zinte nga brenda, si një lule që kërkonte dritë. Kur lotët u thanë, u ndjeva e lehtësuar. Nuk isha më po ajo që ishte ngjitur në tren.
Udhëtimi vijoi. Fjalët e tij, “do jem në stacion”, u bënë refren brenda meje. Në një stacion tjetër, bleva një fletore të bardhë. Fillova të shkruaj. Jo për Ilirin, as për veten në mënyrën e zakonshme. Shkruajta për lidhjen mes lëvizjes dhe qëndrimit, mes kujtesës dhe ëndrrës, mes një marrëdhënieje të re që kërkon kohë dhe një zemre që kërkon shpresë. Shkruajta se dashuria nuk është sprint, por tren i natës që vjen më vonë se orari, por gjithsesi mbërrin.
Në stacionin tim të fundit, qyteti më priti me shi të imët. U streha nën çatinë e stacionit dhe fillova të qesh për një arsye të thjeshtë: nuk kisha më frikë. Larg isha, po, por e gjeja veten më afër se asnjëherë. Ditët në vijim u kthyen në një ritëm të butë pune, takimesh me njerëz, shkrimesh, kafesh të vona. Sa herë që kalonin trenat, ndaloja të dëgjoja. Nuk është se prisja që ai të zbriste papritur; prisja vetëm të ruaja kujtesën e mundësisë. Kjo ishte e mjaftueshme për të mbajtur gjallë shpresën.
Një mbrëmje, kur qielli ishte i purpurt dhe dritat e rrugëve ishin si yje të rënë, mora një mesazh nga një mik i vjetër: “Kam dëgjuar se një librari e vogël u hap pranë stacionit në qytetin tënd të vjetër. Thonë se pronari i saj u jep njerëzve histori para se të nisen.” M’u dridh zemra. Nuk pyeta më shumë. Ditën tjetër, mora trenin mbrapsht.
U ula në të njëjtin vagon, në të njëjtin vend, sikur treni të kishte ruajtur për mua një kujtim. Peizazhi i kundërt më dukej i njohur, por me dritë të re. Në stacionin ku ai kishte zbritur, ndalova. Libraria ishte pranë peronit, me dritare të mëdha dhe një emër që më preku: “Stacioni i Historive”. Zilja e derës kërciti si një këngë e vogël. Brenda, aroma e letrës dhe e kafesë ishte si përqafim.
Pas banakut, një djalë me pallto gri po rendiste libra. Kur ngriti kokën, sytë e tij të errët e bënë botën të heshtte për një sekondë. Asgjë teatrale nuk ndodhi. Ai buzëqeshi, një buzëqeshje e qetë, e njohur. “Mirë se erdhe,” tha. Nuk kishte asnjë “pse u vonove?” asnjë “ku ishe?”. Vetëm prani. Vetëm ajo që një marrëdhënie e vërtetë kërkon në fillim: të jemi aty.
“Doja një libër për udhëtime,” i thashë, me zërin pak të dridhur.
“Kam diçka më të mirë,” tha ai, dhe nxori një fletore të bardhë, identike me timen. “Një hapësirë bosh për të shkruar udhëtimin tënd.” Qesha, dhe duke e marrë fletoren e putha me sy. “A jeni të hapur për bashkëautorë?” e pyeta me gjysmë shaka, gjysmë të vërtetë. “Gjithmonë,” tha ai. Duart tona u prekën mbi fletoren. Kontakt i thjeshtë, i ngrohtë, i mjaftueshëm.
Ditët që pasuan nisën si faqe të reja. Punova nga një tavolinë pranë dritares, ndërsa ai i shërbente klientëve, rekomandonte, dëgjonte. Në mbrëmje mbyllnim derën dhe bisedonim gjatë, jo për premtime, por për ritme. Ai më tregoi se si frika e kishte penguar të mbaronte këngët; unë i rrëfeva se si frika e më parshme e kishte penguar zemrën time të besonte. Unë i sugjerova të vendoste një kitarë në një cep të librarisë; ai më sugjeroi të vendosja një regjistër ku njerëzit mund të shkruanin një kujtim para se të hipnin në tren. “Kujtimet janë biletat tona për më shumë se një udhëtim,” tha.
Nuk ishim të përsosur, as nuk u bëmë papritur të pandashëm. Kishim ditë me heshtje dhe ditë me qeshje të zgjatura. Por diçka brenda nesh ndërtohej me durim: besimi. Shpresa. Një marrëdhënie që rritej pa u ngut, që i thoshte fatit “faleminderit” pa i kërkuar llogari. Mësuam të mos e përdorim largësinë si kërcënim, por si kujtesë se çdo takim kërkon zgjedhje të përditshme.
Një natë me shi, kur dritat e stacionit u pasqyruan në asfalt dhe trenat vonoheshin si fjalë që s’gjenin vend, ai mori kitarën dhe mbaroi më në fund një këngë. Ishte e thjeshtë, me një refren që fliste për pritje të qeta, për një dritare treni dhe një emër që shqiptohet si lutje. Kur mbaroi, sytë e tij kërkuan të mitë. “Më në fund, një refren,” tha. “Po,” i thashë. “Dhe një histori që s’e nisim nga frika.”
Më vonë, kur libraria u bë vend i njohur për udhëtarët e mëngjesit, vendosëm rregullin tonë të vogël: çdo të shtunë në mesditë, lexonim një letër të lënë nga dikush që po nisej. Disa letra ishin plot humor, disa plot dhimbje, por të gjitha kishin një fije të përbashkët: dëshirën për të dashur më mirë. E kuptova se “Në trenin që më çoi larg” nuk ishte vetëm titulli i rrugës sime; ishte kapitulli që më ktheu aty ku duhet. Larg më mësoi të vlerësoj afrinë. Kujtimi më mësoi të mos e mbyll zemrën. Shpresa më mësoi të pres.
Dhe po, dashuria ndodhi. Jo me trumbeta, as me skena filmash, por me heshtje të buta të ndara në një librari pranë stacionit. Ndonjëherë e kapja veten teksa e vështroja Ilirin, mënyrën si i vendoste librat sipas ngjyrave dhe jo vetëm sipas autorëve, dhe zemra ime i këndonte një këngë që s’e kisha ditur se e dinte. Dashuria ishte thjesht: a je këtu sot? Po. A do të jesh këtu nesër? Do të përpiqem. Dhe në atë përpjekje, në përgjegjësinë e vogël të përditshme, gjeta paqen që kisha kërkuar nëpër stacione.
Një pasdite, kur një çift i ri bleu dy bileta dhe dy libra, vajza u kthye te dera dhe na tha: “Uroj që edhe ne të gjejmë stacionin tonë.” “Nuk ka një të vetëm,” i thashë. “Ka shumë. Por kur e gjeni, e njihni nga qetësia që sjell.” Ata qeshën dhe ikën. Treni i tyre fishkëlleu si të na falënderonte.
Në mbrëmje, kur mbyllëm dritat, ai më dha dorën dhe më çoi te dritarja. “Ja, shiko,” tha, “çdo tren që ikën lë pas një vijë drite. Nuk e shohim gjithmonë, por është aty.” E pashë peronin bosh, një grua që vraponte me shall, një djalë që përshëndeste dikë nga xhami. E kuptova se dashuria jonë nuk ishte e lidhur me trenin, por me mënyrën si e shihnim trenin: si mundësi, jo si kërcënim.
Nuk e di çfarë do të ndodhë më tej. Jetojmë me ditët, me librat, me këngët e mbaruara dhe të pambaruara. Por e di se atë mëngjes, në trenin që më çoi larg, nisa të kthehem te vetja. E di se në një vagon me dritare të lagura, dy njerëz zgjodhën të ulen pranë dhe të flasin me të vërtetë. Dhe kjo është mjaftueshëm për një fund të hapur, një fund që është fillim.