Parku i vjetër kishte erën e njohur të gjetheve të lagështa dhe të tokës që ruan kujtime. Ndërsa kalova portën prej hekuri që shushurinte lehtë, e kapa veten duke ecur instinktivisht drejt stolës pranë liqenit artificial. Aty, shumë vite më parë, dy duar të pasigurta kishin shtrënguar njëra-tjetrën dhe kishin thënë fjalë të vogla me peshë të madhe. “Do të kthehemi këtu pas pesë vitesh,” patëm thënë, më shumë si lojë, më pak si betim. Unë u ktheva. Jona, vajza me flokët që kundërmonin lule gështenje, nuk erdhi atë ditë. Jeta kishte hapur rrugë të tjera për të, apo ndoshta ky ishte fati. Që prej asaj kohe, unë kthehesha herë pas here, si një shtegtar i lodhur që kërkon ujë në një burim kujtesash.
Sot isha sërish këtu, me një qese me bukë për rosat dhe një ditar me kopertinë blu. Mbërtheva kapakun e ditarit me gishtat nën tringëllimën e lehtë të zinxhirit të çelësave, si dikur kur kisha frikë ta hapja. Ndoshta e gjitha kjo ishte thjesht një ritual për të mbajtur gjallë një copëz toke të brishtë brenda meje, një copëz që ruante dashuri, shpresë, memece por të vërteta.
“Ende vjen këtu?” zëri i rojes së parkut, një plak me kapele të sheshtë, më ktheu në të tashmen. E kisha parë të njëjtin burrë të pastronte gjethet rreth stolave, me atë lëvizje të kujdesshme sikur pastronte dhomën e vet të ndenjjes.
“Po,” i thashë, “këtu më qetësohen mendimet.”
Ai buzëqeshi dhe uli shikimin te stoli, sikur të dinte një histori që unë kisha drojë ta tregoja. “Parku mban premtime si gjethet që qëndrojnë midis rrënjëve. S’u humbin. Vetëm gjejnë kohën e duhur.”
Mbeta vetëm me fletën e bardhë që më shikonte me një pritje të gjatë. Kam shkruar shumë mbi ne, mbi dashurinë dhe marrëdhënien që nuk ndodhi, mbi qeshjet tona pranë shatërvanit kur ia thërrisnim biçikletave të tjera duke u bërë se po i ndalonim si policë trafik. Një herë madje, kishim fshehur një letër nën dërrasan e tretë të stolës. Këtë e dija veç unë dhe ajo. Me një nxitim fëminor, u ula në gjunjë dhe trokita lehtë nën dërrasa. Diçka e fortë, si një copë metal apo një qese, trokitte mbrapsht. E tërhoqa. Ishte një zarf i vjetër, me kapak të thyer nga koha, i lidhur me një fije pe. Emri im ishte shkruar me shkrimin e saj të pjerrët: “Ardit.”
Zemra më rrahu si kur isha tetëmbëdhjetë vjeç. E hapa me një kujdes të tepruar, sikur letra do të plasaritej në pluhur nëse do të fryja më fort. Brenda ishin dy letra. Njëra ishte e shkruar me datën kur duhej të takoheshim pas pesë vitesh. Tjetra ishte e pandatuar.
Lexova të parën. “Nëse nuk jam aty sot, të lutem mos u zemëro. Fati i njerëzve nuk është një linjë e drejtë. Unë e di që kjo nuk tingëllon si premtim, por po të lutem, mbaje mend se ti je kujtimi im i mirë. Uroj të jesh mirë, i qetë, dhe të gjesh dashurinë, me mua apo pa mua.”
Mata frymëmarrjen. Ishte lehtë dhe dhimbshëm njëkohësisht. Pastaj hapa letrën e dytë. “Nëse e lexon këtë, do të thotë që je kthyer në parkun e vjetër edhe një herë tjetër. Kam dashur të të them diçka që nuk munda atëherë. Jam larguar për në Itali me nënën, kishte nevojë për kurim. Unë doja të të flisja, por shpesh fjalët e mira vijnë vonë. Nëse fati do na sjellë prapë, do të ulem këtu në të njëjtin vend dhe do të them: më fal. Nëse s’na sjell, dije se shpresa ime ka qenë gjithmonë në këtë strehë me gjethe.”
Mbështeta letrat mbi prehër dhe ndjeva si më lëvizi brenda një vijë e butë drite. Ajo s’u tregua as tradhtare, as premtuese boshe; ajo thjesht ishte njeri. Edhe unë gjithashtu, me brengat dhe gabimet e mia. Sa herë fola me veten pse s’e kërkova më shumë, pse nuk pyeta te shoqet, pse s’e kërkova në rrjete, gjithmonë gjeta të njëjtën përgjigje: ndonjëherë dashuria kërkon heshtje që të rritet. Edhe heshtjet kanë një lloj shprese, një lloj respekti.
Në mbrëmje, drita fërkonte majat e pemëve. M’u duk se pashë dikë në shteg, një siluetë me pallto të lehtë, të kuqe. Zemra u ngjit te fyti, por pastaj silueta u zhduk pas një peme. Qesha me veten. “Po bëhem romantik i tepruar,” i thashë ditarit dhe nënshkrova datën.
Ditët erdhën si fletët e fjalorit që hapen pa qëllim. U ktheva në park të nesërmen, pastaj të pasnesërmen. Në kafenenë e vogël pranë hyrjes, bisedoja me baristen për perëndimet. Shumica e njerëzve i përshkruajnë perëndimet si fund, ajo thoshte, por mbase janë premtimi i një të nesërmeje. Unë i thosha se perëndimet janë si letra që lexojmë dy herë, herën e dytë me më shumë kuptim. Ajo qeshte e më pyeste me kë po flisja vërtet. “Me kujtimet,” i thosha, dhe nuk gënjeja.
Një pasdite me shi të imët, teksa strehova veten nën gjethet e vjetra të një panje, dëgjova një zë pas meje. “A është ende e lirë kjo stola?” U ktheva dhe pashë një fytyrë që ia kisha mësuar konturet me kujtesë. Sytë e saj kishin të njëjtën ngjyrë si atëherë, por brenda tyre kishte një qetësi të re, si pas një stuhie që ka hedhur tej të gjitha sendet e panevojshme.
“Jona,” thashë, duke e shqiptuar emrin tërthorazi, sikur të mos doja ta prisja fijën e hollë që e lidhi me mendjen time për gjithë këto vite.
Ajo uli kapuçonin. “Mendoja që këtë radhë do të të gjeja këtu,” tha dhe m’u ul pranë, me kujdesin e dikujt që le hapësirë për frymëmarrjen e tjetrit. I tregova zarfin. Ajo e mori dhe e mbështolli në pëllëmbë. “Nuk e dija nëse do ta gjeje. Kam ardhur disa herë në qytet, por nuk e kam pasur zemrën gati. Nëna u përmirësua dhe pastaj u sëmur sërish. Unë… jam mësuar të jetoj me valët.”
I thashë se e kuptoja. Ndonjëherë jemi dy barka në një det që nuk është premtuar të jetë i qetë. Unë i tregova për punën, për apartamentin me biblioteka të vogla, për heshtjet që m’i mbushnin darkat kur nuk kisha pretendime nga askush. Ajo më tregoi për një studio të vogël ku riparonte qilimë të vjetër dhe i jepte jetë motiveve të harruara. “Sikur t’i sillja këtu,” tha, “në park, do dukeshin si lule të rëna mbi bar.”
Qëndruam gjatë asaj pasdite. Rrezet e diellit bënin vijëza mbi liqen dhe fëmijët vraponin duke ndjekur një qenin gri që ngatërrohej në bishtin e vet. Folëm për ne pa përdorur fjalë të mëdha. “Mbase s’e bëmë dot atë premtim,” i thashë, “por kjo nuk do të thotë që nuk mund të bëjmë një tjetër.”
Ajo uli sytë dhe luajti me një fije bari. “Rinia na mëson të kërkojmë përsosmëri. Jeta na mëson t’i pranojmë vijat që na mbushin hartën.”
Unë qesha. “Atëherë le të bëjmë një premtim të papërsosur.”
Ajo u kthye nga unë. “Çfarë do të thotë?”
“Të mos ikim pa lajmëruar. Të japim njëri-tjetrit hapësirë sa herë që frika do të na kërcejë në sup. Të kemi guxim me zemrën dhe butësi me fjalët. Në fund, të kujtojmë se dashuria është edhe kujtim, edhe shpresë, edhe marrëdhënie me kohën, jo vetëm me tjetrit.”
Ajo qeshi lehtë. “E papërsosur tingëllon e vërtetë.”
Më pas u çuam dhe bëmë një shëtitje rreth liqenit. Pëllumbat na ndiqnin nga prapa, gogëlima e tyre si një muzikë e zbehtë që na çlodhte hapat. Jona u ndal te një panje dhe vuri dorën në trung. “E mban mend kur këtu gdhendëm dy inicialet tona?” më pyeti. Afër rrënjës, diku poshtë, u lexuan ende të zbehta, si shenja uji në letër. “U luta që të mos zhdukeshin,” tha ajo. “Jo që të na detyronin, por që të na kujtonin se e kemi pasur një fillim të mirë.”
Eca pranë saj dhe e mora për krahu. Nuk i dhashë premtime të panevojshme. As ajo nuk ma kërkoi këtë. Thjesht ecnim, duke ngrënë nga një biskotë që e bleva te kioska, duke i dhënë pak nga pak edhe zogjve që vinin pa drojë pranë këpucëve.
Në mbrëmje, ajo duhej të kthehej te studioja. “Do të vij nesër,” më tha. “Do ta sjell një qilim që po e rregulloj, të të tregoj motivet e tij. Ka “sy” blu në mes, janë si dy shpresa që shikojnë në drejtime të ndryshme por duan të mbështeten në të njëjtin dysheme.”
“Do të pres këtu,” i thashë, por ajo shpërtheu në një të qeshur të butë.
“Jo, të mos kthehemi në naivitet. Mund të takojmë te kafeneja, në orën pesë. Nëse diçka ndodh, të paktën të lajmëroj.”
E kam mësuar se dashuria nuk është thjesht gjendje, por veprim i vogël dhe i vazhdueshëm. Të nesërmen, shkova te kafeneja në pesë pa një çerek. Zëri i radio-s luante një këngë të vjetër, dhe dritarja përballë pasqyronte qiellin gri. Minutat u shtrinë si fletët në tavolinë. Pesë e pesë. Pesë e dhjetë. Zemra më rrihte, por jo si dikur nga frika e humbjes. Rrihte si një trokitje në portë të njohur. Në pesë e pesëmbëdhjetë, dera u hap dhe Jona hyri me një pako katrore në krahë. Sytë e saj kërkuan timët, dhe kur më pa, buzëqeshi. Kjo buzëqeshje ishte si një premtim që zbret butë, pa zhurmë, në vendin e duhur.
Më pas filluan ditët e reja. Takoheshim shpesh në park, sillnim punët tona, planin e javës, ngatërresat e zgjedhjeve të vogla. Kishim frikën tonë për t’u rrëfyer: frikën e humbjes, frikën e gabimit, frikën e kohës. Por secilën herë e lëmë që të trokasë dhe pastaj i hapnim derën së bashku. E ndjeva se marrëdhënia jonë nuk ishte kthim në një pikë të vjetër, ishte një drejtim i ri. Fakti që dikur nuk u takuam nuk ishte dështim, ishte kapitulli që na shtyu të lexonim me vëmendje.
Një mbrëmje pranverë, parku u mbush me të rinj që bënin foto me lulet e qershisë. Ne u ulëm në stolin tonë të vjetër. “A beson ende te fati?” më pyeti Jona.
“Besoj te zgjedhjet,” i thashë. “Por fati mbase është emri që i vemë takimeve që na ndihmojnë të zgjedhim.”
Ajo ngriti supet, e kënaqur. “Unë besoj te shpresa. Pa shpresë, as zgjedhjet nuk përfundojnë dot mirë.”
Diku larg, roja i parkut na pa dhe na përshëndeti me kokë. Kur u afrua, la një zambak të bardhë mbi stolin tonë. “Këtë e solli një vajzë dikur,” tha, “dhe më kërkoi ta mbaja unë derisa të vinte koha. S’e dija se kujt i takonte. Tani e di.”
Në atë çast, nuk flisëm. Kishte gjëra që nuk duan fjalë. Unë mora lulen dhe e vendosa në një gotë të vogël plastike me ujë. Pastaj ia zgjata Jonës. Ajo e mori me kujdes dhe e vuri pranë qeseve të fijes, sikur të ishte pjesë e një motivi që do ta qepte më vonë.
Kur vera u hap e ngrohtë, vendosëm të rigdhendnim inicialet pranë të vjetrave. Jo për t’u kapur pas së shkuarës, por për t’i dhënë të tashmes një shenjë. Shkronjat tona u rrinin pranë si dy shteguarë që më në fund kishin gjetur një hartë të përbashkët. Unë i thashë Jonës: “Le të bëjmë premtimin tonë të papërsosur. Jo për pesë vjet, jo për një datë. Le ta bëjmë për çdo ditë që zgjohemi.”
Ajo mbylli sytë dhe dëgjoi zhurmën e lehtë të fëmijëve, muzikën e pakuptueshme të erës nëpër gjethe. “Pajtohem,” tha. “Premtimi ynë është të mos i kthejmë shpinën as kujtesës, as shpresës. Të dyja janë dashuri.”
Kur erdhi vjeshta, parku prapë u mbulua me gjethe të arta. Ne ecnim me hapa të ngadalshëm, duke i shtyrë gjethet me majat e këpucëve. Ndaleshim pranë liqenit, shihnim rosat, flisnim pak e pushonim gjatë. Në një prej atyre pasditeve, Jona më dha një kuti të vogël druri. “Për ditarin tënd,” tha. “E bëra vetë, që t’i mbyllësh kujtimet pa i burgosur.”
Brenda ishte një shirit i hollë mëndafshi. E vendosa rreth ditarit dhe e shtrëngova lehtë. Pastaj ngrita sytë dhe e pashë. Nuk kisha asnjë fjali të madhe, por më në fund ndjeva se premtimi ynë kishte marrë formë. Nuk ishte një varg që e tërhiqte njëri tjetrin, ishte një kopsë e vogël në një rrobë që të dy po e qepnim me kujdes. Dhe parkut, i cili kishte dëgjuar premtime e premtime, i pëlqente ideja që ne po punonim në heshtje.
Gjatë dimrit, kur bora mbuloi panjet dhe liqeni u bë si një xham gri, ne prapë shkonim aty. Mbështesnim duart në mugullimën e frymës, pinim çokollatë të nxehtë te kafeneja. Njerëzit vinin e iknin, një vajzë lexonte poezi në zë të ulët, një djalë i vogël i jepte bukë një pëllumbi kokëfortë. Gjithë kjo ndodhte para nesh si një film i qetë. Unë ndonjëherë e hapja ditarin dhe shkruaja fjali të shkurtra: “Dashuria është një marrëdhënie me kohën.” “Shpresa nuk është pritje, është zgjedhje e përditshme.” “Kujtimet janë rrugë që nuk synojnë kthim, por kuptim.”
Dhe kur erdhi përsëri pranvera, roja i parkut, me kapelen e tij të sheshtë, na përshëndeti. “Premtimet e mbajtura nuk bëjnë zhurmë,” tha. “I dëgjon vetëm zemra.” Ne qeshëm dhe nuk patëm asnjë arsye të kundërshtonim. Kemi mësuar se dashuria nuk ka nevojë për vetëtima, mjafton të ndriçojë rrugën me dritën e saj të thjeshtë.
Aty, në parkun e vjetër ku dikur ishim dy adoleshentë të trembur dhe këmbëngulës, u bëmë dy të rritur që e dinin se lumturia nuk është një cak, por një mënyrë e ecjes. Premtimi ynë vazhdon, pa fishekzjarre, pa madhështi. Është i përbërë nga ftesa të vogla: a do ecim? a do pimë kafe? a do qepim një motiv të ri? Në fund të çdo dite, kur mbyllim derën dhe parkun mbetet vetëm me gjethet e tij, ne e dimë se jemi kthyer jo te një premtim i dikurshëm, por te vetja jonë e tashme, ku dashuria është e butë, e vërtetë, dhe e gatshme të presë me durim.