Ishte një vjeshtë ndryshe nga të tjerat. Ajri mbante aromë gjetheje të njomë dhe kafeje të ngrohtë, rrugët mbuloheshin nga një shtresë ngjyrash që ndryshonin çdo ditë — si një pikturë që koha e rregullonte sipas humorit të vet. Unë isha në vitin tim të parë të punës si mësuese në një shkollë të vogël në qytet, ende duke u mësuar me ritmin e përditshëm, me zërat e fëmijëve, dhe me ndjesinë e të qenit përgjegjëse për dikë tjetër përveç vetes. Nuk e dija atëherë se ajo vjeshtë do të më mësonte diçka shumë më të thellë — do të më mësonte të dua.
Ai u shfaq në ditën më të zakonshme. Një mëngjes i hirtë, me shi të lehtë që dukej sikur pikturonte rrugët me dritë. Ishte një prind i ri, me një djalë të vogël që duhej ta regjistronte në klasën time. Nuk ishte nga qyteti, e ndjeva nga mënyra si fliste, si sikur fjalët i peshoheshin para se të dilnin nga goja. “Unë jam Ardi,” tha duke më zgjatur dorën, dhe sytë e tij, ngjyrë kafeje të thellë, më dhanë një ndjesi qetësie që nuk kisha ndjerë më parë. Ai nuk kishte buzëqeshje të shpejtë, por kishte një mënyrë të butë për të folur, sikur çdo fjalë të ishte menduar me kujdes.
Në fillim, çdo takim ishte i rastësishëm. Ai vinte të merrte djalin pas mësimit, unë i tregoja për detyrat, për përparimin e tij, dhe gjithçka mbetej në kufijtë e asaj që quhet “bisedë miqësore”. Por me kalimin e javëve, bisedat nisën të zgjasin. Filluan të përfshinin më shumë se detyrat: pyetje për jetën, për librat, për muzikën, për ëndrrat. Zbulova se ai kishte qenë arkitekt, por kishte lënë gjithçka për t’u kujdesur për djalin e tij pas humbjes së gruas. Nuk foli shumë për të, por çdo herë që e përmendte, sytë i zbehej, si një kujtim që digjte ende.
Nuk e di kur filloi ndjenja. Ndoshta një pasdite, kur ai solli një libër për mua – “Një dashuri në kohën e kolerës” – dhe më tha: “Më kujtove dikë që ende beson në dashuri, pavarësisht gjithçkaje.” Apo ndoshta kur e pashë duke mbajtur dorën e djalit dhe duke i treguar diçka me zë të butë. Kishte diçka në mënyrën si ai e jetonte dhimbjen, jo si barrë, por si kujtim i shenjtë. Dhe ndoshta pikërisht aty, në atë qetësi të trishtë, fillova të mësoj se dashuria nuk është gjithmonë zjarr që djeg, por edhe ngrohtësi që mbetet.
Vjeshta po thellohej. Gjethet filluan të bien si fjalë të pathëna, dhe unë ndjeja se çdo ditë më lidhte më shumë me të. Ndonjëherë e gjeja veten duke pritur zilen e fundit të orës, vetëm për ta parë te porta, duke pritur djalin e tij. Ai buzëqeshte me atë buzëqeshje të thjeshtë, që më shpërqendronte krejtësisht. Bisedat tona u bënë më personale. Flisnim për humbje, për fillime, për frikën e vetmisë. Ai më tha një herë: “Njerëzit mendojnë se dashuria përfundon kur dikush ikën, por në të vërtetë ajo vetëm ndryshon formë.”
Një pasdite tetori, ndërsa bota jashtë ishte mbuluar me një vello të artë, ai më ftoi në një kafe të vjetër në qendër të qytetit. “Vetëm për bisedë,” tha. Por ajo bisedë ndryshoi gjithçka. Fjalët rridhnin natyrshëm, si në një rrjedhë të butë kohe ku nuk ekzistonte më e kaluara apo e ardhmja. Ai më tregoi për netët kur ndjehej bosh, për ndjenjën e fajit që ndonjëherë guxonte të qeshte përsëri. Dhe unë i thashë se ndoshta dashuria e re nuk është tradhti ndaj kujtesës, por mënyrë për ta mbajtur gjallë ndjenjën e njerëzores.
Në atë moment, ndjeva se kisha mësuar diçka që s’e kisha kuptuar kurrë më parë: dashuria nuk është posedim, as zëvendësim. Është pranimi i një ndjenje që na bën më të butë, më të duruar, më të gjallë. Dhe vjeshta, me gjithë ngjyrat e saj të zbehta e të ngrohta, ishte dëshmitare e kësaj zgjimi të brendshëm.
Ditët kaluan, dhe ndjenjat u thelluan pa premtime, pa deklarata. Vetëm me gjeste të vogla. Një kafe e lënë mbi tavolinë me një shënim të thjeshtë: “Mos harro të buzëqeshësh sot.” Një shëtitje e gjatë në park me djalin e tij që qeshte mes gjetheve që binin si konfeti. Një mbrëmje e ftohtë kur ai më solli një shall dhe tha: “Nuk mund të lejoj që dikush si ti të ftohet në këtë botë.” Dhe unë ndjeva se diçka brenda meje, një pjesë që kishte qenë e mbyllur, po zinte frymë përsëri.
Por dashuritë e vërteta nuk janë gjithmonë të lehta. Njerëzit flisnin. Disa thoshin se ishte shumë shpejt për të, të tjerë se unë nuk duhej të përzihesha në jetën e një njeriu që ende mbante plagë të hapura. Por unë kisha mësuar diçka tjetër atë vjeshtë: dashuria e sinqertë nuk ka kohë, as kushte. Ajo thjesht ndodh, në heshtje, në mënyrën më të butë, në momentet kur nuk e pret.
Një ditë nëntori, ai erdhi në shkollë pa djalin. Ishte i qetë, por ndryshe. Më tha se do të largohej për disa muaj. Kishte gjetur një punë në një qytet tjetër, dhe duhej ta pranonte për të siguruar një të ardhme më të mirë. “Do të kthehem,” tha. “Por dua të më kujtosh si në këtë vjeshtë, jo si dikë që iku.” Nuk fola. Vetëm pohoja me kokë, ndërsa ndjeja se sytë po më mbusheshin me diçka që nuk ishte vetëm trishtim, por edhe mirënjohje.
Pas asaj dite, çdo gjë dukej bosh për pak kohë. Parku ku ecnim, kafja ku qeshnim, gjethet që binin ngadalë. Por në çdo gjë që më rrethonte, kishte një kujtim të tij. Dhe, ndoshta për herë të parë në jetën time, e kuptova se dashuria nuk matet me praninë e dikujt, por me gjurmët që lë në shpirt.
Kur pranvera erdhi, mora një letër. Ishte nga ai. Më shkruante se jeta nganjëherë na çon në vende që nuk i zgjedhim, por dashuria na mban të lidhur, pavarësisht distancës. “Në çdo projekt që bëj, në çdo ndërtesë që projektoj,” shkruante, “mendoj për dritën e vjeshtës që më mësoi të mos kem frikë të dua përsëri.” Dhe unë kuptova se ai nuk kishte qenë vetëm një kapitull, por një mësim. Një kujtim që nuk mbyllet, por jeton si një aromë e lehtë gjetheje në erë.
Vitet kaluan. Ndonjëherë mendoj për atë vjeshtë dhe ndjej se më ndryshoi. Më mësoi të dua pa frikë, të besoj pa kërkuar siguri, të jem mirënjohëse për çdo ndjenjë që më bën njeri. Dashuria e atij sezoni nuk u shua, thjesht mori formë tjetër — një kujtim i ngrohtë që më shoqëron çdo herë që ndjej aromën e gjetheve të rëna.
Sepse ndoshta është e vërtetë ajo që më tha ai dikur: dashuria nuk vdes, vetëm ndryshon formë. Dhe unë, në atë vjeshtë, mësova ta dua jetën — ashtu siç është, me gjithë papërsosmëritë e saj, me kujtimet që lëndojnë e ngrohin njëkohësisht. Dhe që atëherë, çdo herë që bie një gjethe, unë buzëqesh, sepse e di që diku, në një tjetër qytet, dikush ndoshta po kujton të njëjtën vjeshtë.